Powstanie Oddziału SPK Wielka Brytania

17 grudnia 1946 roku (według innych danych: 18 grudnia) Rada SPK powzięła uchwałę upoważniającą Komitet Wykonawczy SPK do zorganizowania Oddziału SPK „Wielka Bryta­nia”, obejmującego tę część Stowarzyszenia, która działała na terenie Zjednoczonego Królestwa. W wykonaniu uchwały Rady, Komitet Wykonawczy na zebraniu w dniu 29 stycz­nia 1947 roku powołał do życia tymczasowe władze Oddziału. Lista członków Tymczaso­wego Komitetu Organizacyjnego obejmowała imiennie 16 osób. Byli to:

Kpt. Tadeusz Bornholc     Gen. Roman Odzierzyński
Kpt. Włodzimierz Drzewieniecki,          Por. Stefan Soboniewski
Płk Olgierd Gapszewicz         Inż. Adam Strzeszewski
Płk Stanisław Jachnik         Por. Władysław Stępień
Kpt. Zbigniew Łomnicki        Por. Wacław Szewczyk
Mjr Stefan Jodłowski           Kpt. Julian Tyszka
Kpt. Edward Kozłowski         Mjr Zygmunt Węgorek
Kpt. Włodzimierz Niepokójczycki          Kpt. Tadeusz Zawadzki

W skład tymczasowego Komitetu Organizacyjnego Oddziału weszli ponadto, z urzędu: prezesi i sekretarze okręgów SPK z terenu Wielkiej Brytanii (lub po dwóch innych delegatów na okręg).

Tymczasowy Komitet Organizacyjny posiadał prawo ewentualnego dokooptowa­nia innych osób. Siedzibą Komitetu był lokal SPK w Londynie przy 18 Oueens Gate Terrace (zakupienie przez SPK w 1946 roku dwóch sąsiadujących ze sobą domów przy 18-20 Queens Gate Terrace, pozwoliło w styczniu 1947 roku na przeniesienie tam z lokalu Sztabu Głównego PSZ władz SPK).

Pierwsze zebranie Tymczasowego Komitetu Organizacyjnego Oddziału, odbyło się w Londynie przy 18 Oueens Gate Terrace, 15 lutego 1947 roku. Zebranie zagaił, z ramienia Komitetu Wykonawczego SPK, L. Kowal. Na przewodniczącego zebrania, przez aklamację, wybrano Stefana Soboniewskiego, zaś na sekretarza – Stanisława Czeluścińskiego. Podczas obrad, w wystąpieniu członka Komitetu Wykonawczego SPK Juliana Tyszki, znalazły się akcenty, wskazujące na specyfikę terenu działania przyszłego Oddziału:

  1. funkcjonowanie na tym samym obszarze, na którym mają swą siedzibę Władze Centralne SPK,
  2. skupianie największego liczebnie środowiska uchodźczego,
  3. pełnienie roli „środowiska, dominującego na inne, albo jako macierzyste dla innych środo­wisk, albo ze względu na swą przeszłość najbardziej żywotne i wpływowe w czasie wojny”.
  4. posiadanie na swym terenie największych możliwości i środków materialnych, „będących moralną własnością wszystkich członków SPK”.

Podczas zebrania 15 lutego wyłoniono Prezydium oraz Zarząd Tymczasowego Komitetu Organizacyjnego. W skład Prezydium weszli: mjr Stefan Jodtowski (prezes), por. Jerzy Pierzchała (sekretarz), por. Wacław Szewczyk (skarbnik), kpt. Kazimierz Młynarczyk (wice­prezes), kpt. Zbigniew Sadowski (odpowiedzialny za Wydział Organizacyjny) i por. Kazimierz Piotrowski (Wydział Informacji). Ten skład uległ pewnym zmianom, potwierdzonym na kolej­nym posiedzeniu TKO SPK „Wielka Brytania”, w dniu 10 marca 1947 roku:

mjr Stefan Jodłowski (prezes), por. Jerzy Pierzchała (sekretarz), por. Wacław Szewczyk (skarbnik), mjr, dypl. A. Szendryk (wiceprezes), rtm. dypl. A. Galica, kpt. Kazimierz Młynar­czyk, kpt. Zbigniew Sadowski i por. Kazimierz Piotrowski.

W skład Zarządu Tymczasowego Komitetu Organizacyjnego Oddziału SPK „Wielka Bry­tania”, w dniu 15 lutego 1947 roku weszli: gen. bryg. dr Roman Odzierzyński (wybrany przez aklamację na przewodniczącego TKO) oraz por. Władysław Stępień (sekretarz).

18 czerwca 1947 roku por. Szewczyk, nie mogąc – jak argumentował – pogodzić się z przeciąganiem się stanu tymczasowości władz Oddziału, zrezygnował z funkcji członka TKO. W tymże terminie por. Pierzchała, nie będąc w stanie z braku czasu pełnić funkcji sekretarza, zrzekł się jej, zatrzymując jednak mandat członka Tymczasowego Zarządu. 17 lipca 1947 roku do składu Tymczasowego Zarządu dokooptowany został mjr Milewicz (objął funkcję skarbnika).

W marcu i kwietniu 1947 roku zorganizowano Biuro Oddziału SPK WB, które od 5 maja rozpoczęło pracę w składzie: kierownik, referent organizacyjny, księgowy i maszynistka.

Głównym zadaniem Tymczasowego Zarządu było przygotowanie i zwołanie I Walnego Zjazdu Oddziału. Początkowo – zbyt optymistycznie – planowano jego przeprowadzenie jeszcze w marcu 1947 roku; później termin ten był przesuwany (ostatecznie Zjazd odbył się w sierpniu 1947 roku).

Poza pracami, związanymi z przygotowaniem Walnego Zjazdu Oddziału, Tymczasowy Komitet – w kilkumiesięcznym okresie poprzedzającym Zjazd (marzec-sierpień 1947) – wykonywał szereg innych prac organizacyjnych m.in.:

  1. współpracował z władzami centralnymi SPK w zakresie spraw dotyczących Oddziału
  2. pełnił funkcję zwierzchniej jednostki organizacyjnej – okręgu – w stosunku do kół w rejo­nie Londynu,
  3. nawiązał bezpośrednią współpracę: ze Zjednoczeniem Polskim w Wielkiej Brytanii, ze Sztabem PKPR, ze Związkiem Rzemieślników i Robotników Polskich, z Radą Stowarzyszeń Społecznych oraz z Anglo-Polish Society,
  4. zajął się zagadnieniem zatrudnienia i rozmieszczenia Polaków na terenie W. Brytanii, przygotowując materiały dla komisji zjazdowej dla spraw rozmieszczenia i zatrudnienia,
  5. opracował i przekazał do wykorzystania zatwierdzony przez władze brytyjskie wzór statutu spółki handlowej (Limited) zwanej do dzisiaj jako PCA Ltd., oraz pośredniczył w zakresie zakładania i prowadzenia takich przedsiębiorstw (rozpoczęto prace nad przygoto­waniem wzoru statutu spółdzielni),
  6. z dniem 1 kwietnia 1947 roku przejął prowadzenie wpływów ze składek członkowskich.

Tymczasowy Zarząd, nie mając własnego budżetu, nie prowadził samodzielnej gospodar­ki. O wszelkich wydatkach decydowały władze centralne SPK. Podobnie było z gospodarką sprzętem SPK, którym, jako stanowiącym własność całości Stowarzyszenia, zarządzały wy­łącznie władze centralne organizacji.

W czerwcu i lipcu 1947 roku przygotowania do I Walnego Zjazdu SPK „Wielka Brytania” weszły w decydującą fazę. Podczas zebrania Tymczasowego Komitetu Organizacyjnego Oddziału „Wielka Brytania”, w dniu 1 lipca 1947 roku ustalono skład komisji zjazdowych:

  1. Komitet Organizacyjny Zjazdu (koi. koi. Stępień, Marianowski, Andrzejewski, Michalak),
  2. Komisja Statutowo-Organizacyjna (koi. koi. Zawadzki, Jordanowski, Kopeć i Tyszka),
  3. Komisja Finansowo-Gospodarcza (koi. koi. Szewczyk, Strzeszewski, Zieliński, Wujek, Kaczmarczyk i Horbacz),
  4. Komisja Zatrudnienia (koi. koi. Młynarczyk, tomnicki i Kleban),
  5. Komisja Opieki i Samopomocy (koi. koi. Sitkowski, Zalewski i Czarnooka),
  6. Komisja Kultury, Oświaty i Wychowania (koi. koi. Donigiewicz, Bomholc, Kąkol, Zahorski i Włodarkiewicz).

Podczas zebrania ustalono, że każde koło SPK z terenu Wielkiej Brytanii będzie miało prawo do wysłania na Zjazd po jednym delegacie. Prawo do wysłania dodatkowych repre­zentantów przysługiwało kołom bardziej licznym (na każdych 200 członków – dodatkowo jeden delegat), Zarządom okręgów zarezerwowano prawo do wysłania po jednym delega­cie. W dyskusji nad terminem Walnego Zjazdu Oddziału zgodzono się, że powinien się on odbyć w dniach 14-20 sierpnia 1947 roku; za najbardziej wskazaną datę rozpoczęcia obrad uznano 16 sierpnia. Ostatecznie, I Walny Organizacyjny Zjazd Delegatów Oddziału SPK, wyłącznie z terenu Wielkiej Brytanii, odbyt się w Caxton Hali (Caxton Street, Westminster) w Londynie, w dniach 18-20 sierpnia 1947 roku. Za Zjeździe doszło do formalnego powołania do życia Oddziału SPK w Wielkiej Brytanii. Założycielami byli w większości ci sami działacze, których wysiłkiem rok wcześniej utworzono ogólną organizację SPK. 20 sierpnia Zjazd uchwalił statut Oddziału Wielkobrytyjskiego i wybrał 30-osobową Radę (oraz 15 zastępców), Komisję Rewizyjną i Sąd Koleżeński Oddziału „Wielka Brytania”. Podczas Zjazdu ustanowiło okręgi (w praktyce już istniejące) jako pośrednie ogniwa administracyjne, pomiędzy władza­mi Oddziału, a kołami).

Innym, ważnym rezultatem I Zjazdu było uchwalenie wniosku-dezyderatu, określającego zasady podziału kompetencji pomiędzy Władzami Głównymi SPK, a Oddziałem Wielka Brytania.

„Sprawy ogólne o zasięgu światowym – głosił dokument – winny należeć do Władz Głów­nych SPK. Sprawy o zasięgu W. Brytanii w ramach Statutowych należą do Oddziału W. Brytania. Zgodnie z powyższą zasadą aparat wykonawczy winien być tak ustalony, ażeby dawał gwarancję należytej pracy.
Uzasadniony podział w szczegółach:

  1. Władze Główne SPK zarządzają całym majątkiem SPK, jednak użytkownikami na terenie W. Brytanii mogą być wszystkie ogniwa organizacyjne.
  2. Przedsiębiorstwa pracujące na terenie W. Brytanii winne podlegać Władzom Oddziału, co nie wyklucza organizowania przedsiębiorstw o szerszym zakresie przez Władze Główne, jednak w porozumieniu z Oddziałem, ze względu na właściwe planowanie pracy w tym zakresie. Nie odnosi się to do przedsiębiorstw obejmujących zakresem swej pracy i inne Oddziały, i w tym wypadku należałyby one wyłącznie do zakresu pracy Władz Głównych SPK.
  3. Działalność o charakterze ogólnym jak: ogólna akcja informacyjna, rozmieszczenie zamorskie, współpraca z organizacjami o zasięgu światowym, sprawy organizacyjne o zasięgu światowym – należą niepodzielnie do Władz Głównych SPK.
  4. Do Oddziału W. Brytania należą następujące działy pracy:

 

  • organizacja SPK,
  • prowadzenie Ośrodków Kombatanckich,
  • wykonywanie opieki społecznej, kierowanie akcją kulturalną oświatową i wychowawczą,
  • prowadzenie przedsiębiorstw i warsztatów dochodowych,
  • osiedlenie i zatrudnienie,
  • współpraca ze Związkami Zawodowymi i innymi Organizacjami,
  • Biuro Informacji i Porad winno przejść do kompetencji Oddziału”.

Pierwszy, historyczny Zjazd Delegatów Oddziału Wielka Brytania wyznaczył kierunek działania, którego ukoronowaniem miało być – w miesiąc później – zatwierdzenie Oddziału. Tymczasem jednak trwały dalsze prace związane z wyłonieniem władz SPK w Wielkiej Brytanii. 2 września 1947 roku Rada Oddziału, wyłoniona na Zjeździe, odbyła pierwsze posiedzenie, na którym wybrano Prezydium Rady i Zarząd Oddziału. Dzień później, 3 września, Zarząd odbył pierwsze zebranie, na którym ukonstytuował się w składzie:

Prezes – Stefan Jodłowski (ogólne kierownictwo),

I wiceprezes – Zdzisław Kossakowski (dział organizacyjny),
II wiceprezes – Władysław Stępień (dział gospodarczo-finansowy),
v sekretarz – Edward Kozłowski (sprawy ogólne),
skarbnik – Andrzej Czajkowski (ogniska i domy kombatanta),

  • Janusz Hetman (sprawy hosteli),
  • Stanisław Kaczmarczyk (opieka),
  • Henryka Ciupkówna (zagadnienia kult.-oświatowe),
  • Kazimierz Młynarczyk (przedsiębiorstwa, szkolenie zawodowe),
  • Jan Fryc (zatrudnienie).

Zwieńczeniem wielomiesięcznej pracy nad powołaniem do życia samodzielnego Oddziału SPK, była decyzja Rady Głównej Stowarzyszenia o jego zatwierdzeniu, podjęta podczas trzy­dniowego posiedzenia Rady, w dniach 20-30 września 1947 roku. Ten historyczny dokument brzmiał następująco:

„Na podstawie art. IX par. 1. Statutu SPK Rada Gł(ówna) SPK, na wniosek Zarządu Gł(ównego), zatwierdza Oddział SPK w Wielkiej Brytanii, którego pełna nazwa brzmi: „Stowarzyszenie Polskich Kombatantów, Oddział Wielka Brytania”. Statut Oddziału Wielka Brytania uchwalony na Zjeździe Oddziału w dniu 20.8.47 r. jest zgodny ze statutem SPK”.

Na tym samym posiedzeniu Rada Główna SPK zatwierdziła też inny oddział Stowarzyszenia – Oddział SPK „Szwajcaria”, z siedzibą w mieście Winterthur. .

Rozpoczęcie samodzielnej, prawnie potwierdzonej, działalności Oddziału SPK Wielka Bryta­nia wymagało określenia zasad współpracy pomiędzy Władzami Głównymi SPK, a Władzami Oddziału Wielka Brytania. Dezyderaty, uchwalone podczas I Walnego Zjazdu Oddziału w sierpniu 1947 roku, miały być teraz przełożone na język umowy formalnoprawnej. Konferencja taka (pomiędzy Prezydium Zarządu Głównego SPK, a Zarządem Oddziału Wielka Brytania odbyła się 17 października 1947 roku. Zarząd Główny reprezentowali: B. Łaszewski, M. Pankiewicz, T. Orzechowski i J. Rawicz-Radomyski, zaś Zarząd Oddziału: nowy prezes Władysław Stępień (który 8 października zastąpił na tym stanowisku Stefana Jodłowskiego) oraz F. Skowyra, S. Kaczmarczyk, K. Młynarski i A. Czaykowski.

Oba Zarządy „powodowane – jak podkreślono w protokole – troską o zapewnienie należytej współpracy i możliwości wypełnienia zadań SPK”, zgodziły się na przyjęcie i przestrzeganie postanowień dotyczących zagadnień ogólnych, jak też bardziej szczegółowych spraw finansowo-gospodarczych.
Najważniejsze, fundamentalne treści z zakresu wzajemnych stosunków, zawarto w paragrafie „zagadnienia ogólne”:

  1. „Celem zacieśnienia i usprawnienia techniki współpracy między Zarządami, Zarząd Główny SPK deleguje koi. M. Pankiewicza, II Wiceprezesa do utrzymywania stałego i bezpośredniego kontaktu z Zarządu Oddz. W. Brytania.
  2. Zarząd Główny będzie zapraszał Prezesa Zarządu Oddziału (lub wyznaczonego przez Zarząd delegata) na swoje posiedzenia, w tej ich części, która dotyczy terenu Wielkiej Brytanii.
  3. Oba Zarządy będą sobie wzajemnie przesyłać odpisy pism w sprawach interesujących zarówno władze główne jak i władze Oddziału.
  4. Przy wystąpieniach na zewnątrz i nowych inicjatywach we wszystkich dziedzinach (ze szczególnym uwzględnieniem dziedziny gospodarczej) obowiązuje zasada uprzed­niego, wzajemnego informowania się.
  5. W dziedzinie kontaktów zewnętrznych obowiązują następujące zasady:
  • reprezentowanie SPK wobec Naczelnych Władz Cywilnych i wojskowych należy do kompetencji Zarządu Głównego. W sprawach dotyczących terenu Wielkiej Brytanii, Oddział występuje do tych władz za pośrednictwem Zarządu Głównego,
  • we wszystkich sprawach zapoczątkowanych już przez Zarząd Główny, a należących kompetencyjnie do Oddziału Wielka Brytania, wystąpienia zewnętrzne będą wspólne do czasu zupełnego ich przekazania Zarządowi Oddziału. Wspólne będą również wy­stąpienia zewnętrzne w sprawach, w których oba Zarządy są zainteresowane,
  • w pozostałych sprawach dotyczących wyłącznie terenu Wielkiej Brytanii Zarządu Oddziału utrzymuje bezpośrednio kontakty z organizacjami i instytucjami polskimi i lokalnymi”.

Zasady współpracy finansowo-gospodarczej obejmowały między innymi kwestie:

  1. ścisłego wykonywania przez Zarząd Oddziału budżetu, uchwalonego przez Radę Główną SPK,
  2. pomocy finansowej i rzeczowej Zarządu Głównego dla Oddziału Wielka Brytania na roz­winięcie działalności statutowej (zakup nieruchomości, wyposażenie w sprzęt domów, ognisk i warsztatów Oddziału),
  3. przekazania Oddziałowi przez Zarząd Główny SPK dywidend od udziałów w koopera­tywach brytyjskich, sklepików SPK na terenie Wielkiej Brytanii, akcji ubezpieczeniowej, domów kombatanta i akademickich na zasadzie umowy dzierżawnej (z wyjątkiem Domu Kombatanta w Londynie), czy też organizacji sieci kas oszczędnościowo-pożyczkowych.

Porozumienie pomiędzy Zarządem Głównym, a Zarządem Oddziału ujmowało również takie kwestie, jak

  1. sprawy osiedlenia (osiedlenie zamorskie zarezerwowane było do wyłącznej kompetencji Zarządu Głównego; Zarząd Oddziału miał współpracować w tym zakresie z władzami głównymi SPK),
  2. sprawy zatrudnienia (ogólna polityka w tej dziedzinie należała do Zarządu Głównego, sprawy wykonawcze na terenie Wielkiej Brytanii – do Zarządu Oddziału),
  3. dział Informacji i Prasy („Polska Walcząca”, jako pismo ogólno organizacyjne pozostaje przy Zarządzie Głównym; Oddział Wielka Brytania, położony najbliżej i dający gros prenu­meratorów miał być najlepiej zaopatrywany w informacje i posiadać największy udział w działach informacyjnych prasy wydawanej przez ZG SPK).

Obie strony były zgodne, że dotychczasowa współpraca w dziale kultury i oświaty układała się dobrze, co czyniło zbędnym ustalanie szczegółowych zasad współpracy w tym zakresie.

Porozumienie z października 1947 roku pomiędzy Zarządem Głównym, a Zarządem Oddziału Wielka Brytania miało podstawowe znaczenie dla właściwego funkcjonowania Stowarzyszenia. Kończyło ostatecznie z tymczasowością rozwiązań organizacyjnych. Przez ścisłe określenie kompetencji obu stron, pozwalało na jasne i precyzyjne określenie zakresu prac czekających w najbliższej już przyszłości władze, jak i ogniwa terenowe SPK w Wielkiej Brytanii. Było to niezbędne ze względu na szybki rozwój Oddziału.