Cele działania SPK

Przez dziesięciolecia odezwa min. Bevina stanowiła dla Polaków synonim wiarołomstwa aliantów. Mniej zwracano uwagę na ówczesną, ogólną sytuację polityczną na Wyspach i na­stroje opinii publicznej, która była w najlepszym razie obojętna, jeżeli nie wroga, stanowisku; zajmowanemu przez niepodległościową emigrację polską. Na tym szerszym tle polityka ministra Bevina, otwierająca przed dziesiątkami tysięcy polskich żołnierzy możliwości osiedlenia się w Wielkiej Brytanii, musi być oceniana znacznie mniej surowo.

Mimo wszystko był to czas gorzkich zawodów. Każdy z żołnierzy polskich, tych spod Narwiku, Tobruku, Monte Cassino, Falaise i Arnhem, na swój sposób przeżywał osobisty dramaty obawę o los bliskich, pozostawionych w Kraju; niepewność jutra.

Gdy 8 maja 1946 roku cała Wielka Brytania świętowała uroczyście rocznicę zakończenia) wojny, do udziału w defiladzie zwycięstwa zaproszono aliantów. Szli więc ulicami Londynu: Brytyjczycy i Amerykanie, Francuzi i Norwegowie, Holendrzy i Grecy… Dla Polaków – sojuszników wiernych od pierwszego do ostatniego dnia wojny zabrakło tu miejsca… Jedynie lot­nicy brytyjscy zaprosili polskich kolegów; ci jednak – z poczucia solidarności, wobec nie­obecności na defiladzie przedstawicieli naszych wojsk lądowych i marynarzy – odmówili swego udziału.

Dziesiątki tysięcy Polaków pozostało na emigracji. Ta trudna decyzja to wyraz protestu przeciwko sytuacji, która była dla nich nie do przyjęcia; przeciwko sytuacji, w której trium­fowała brutalna, narzucona nam przemoc; siła przed prawem. To była decyzja kontynuowa­nia walki o Polskę Wolną i Niepodległą, zgodnie ze złożonym jeszcze w 1945 roku ślubowaniem:

„Zespoleni z dążeniami całego narodu, tak w kraju, jak i na Obczyźnie, ślubujemy trwać nadal w walce o wolność Polski bez względu na warunki, w których nam przyjdzie żyć i działać”.

W tych trudnych dniach, które nie szczędziły żołnierzom-uchodźcom goryczy, a często i upokorzeń, prawdziwą ostoją kombatanckiej Polski poza Polską – w Wielkiej Brytanii – stało się – powstałe w 1946 roku – Stowarzyszenie Polskich Kombatantów, od 1947 roku wydzielone jako Stowarzyszenie Polskich Kombatantów w Wielkiej Brytanii.

Do celów działania SPK należało między innymi:

1. W dziedzinie ideowo-politycznej:

  • utrzymanie i realizowanie wśród emigracji i społeczeństw krajów osiedlania idei Nie-podległej i Wolnej Polski.
  • obrona dobrego imienia Polski i Polaków,
  • współpraca z organizacjami polskimi (od grudnia 1990 roku z Krajem) oraz z kombatan­tami innych narodów.

2.    W dziedzinie kultury

  • popieranie i prowadzenie działalności kulturalnej, opartej o tradycje narodowe i histo­ryczne związki z kulturą chrześcijańską,
  • popieranie polskiego szkolnictwa oraz działalności wydawniczej.


3.    W dziedzinie opieki społecznej:

  • opieka nad starszymi osobami
  • pomoc inwalidom wojennym
  • udział w rozdysponowywaniu pomocy materialnej dla kombatantów, napływającej z różnych źródeł
  • opieka nad polskimi cmentarzami i pomnikami wojennymi

4.    W dziedzinie gospodarczej – wypracowywanie środków potrzebnych do realizowania celów statutowych SPK WB

Stowarzyszenie Polskich Kombatantów stało się największą, niezłomnie niepodległościową organizacją kombatancką, która w szczytowym okresie rozwoju, w 1947 roku, osiągnęła stan blisko 30 tysięcy osób, skupionych w 257 kotach.
Naczelnym celem SPK w Wielkiej Brytanii byt powrót do Ojczyzny, ale Ojczyzny prawdzi­wie wolnej i suwerennej. Dzisiaj, po 50 latach działalności, SPK w Wielkiej Brytanii pozostaje największą polską organizacją społeczną na Wyspach, skupiającą w ponad 80 kotach około 7 tysięcy członków. Oparciem w terenie pozostaje sieć 26 domów kombatanta, rozsianych od południowej Anglii po Szkocję.
Sukcesy SPK w Wielkiej Brytanii były i są zasługą setek działaczy i tysięcy wiernych członków Stowarzyszenia, którzy swą pracę i czas wkładali we współtworzenie polskiego życia społecznego z dala od Kraju.
Dzisiaj, gdy Polska – po 45 latach – odzyskała suwerenność, Stowarzyszenie Polskich Kombatantów kontynuuje pracę organizacyjną; pracę, której celem jest pozostawienie dorobku pokoleń kombatanckich następcom – drugiemu i trzeciemu pokoleniu Emigracji. Aby z dala od Ojczyzny, na gościnnej ziemi brytyjskiej utrzymać tożsamość kulturową na­stępnych pokoleń Polaków.

Podstawę materiałową niniejszej pracy stanowią akta SPK w Wielkiej Brytanii ze zbiorów Archiwum SPK WB, przechowywanego w siedzibie Stowarzyszenia, w londyńskim POSK-u (240 King Street, Londyn). Na obszerny ten zbiór składa się dokumentacja kolejnych zjazdów oraz poszczególnych komórek organizacyjnych SPK WB. Osobną, ważną kategorię akt stanowią materiały poszczególnych kół SPK WB – istniejących oraz już nie istniejących. W pracy wykorzystano szeroko publikacje SPK WB (biuletyny i komunikaty), a także kroniki kół oraz źródła uzyskane w ostatnim okresie, w postaci ankiet o treści historycznej rozsyłanych do terenowych ogniw Stowarzyszenia przez władze centralne. W pracy wykorzystałem też szereg istniejących publikacji książkowych i artykułów na temat SPK w Wielkiej Brytanii Spośród których na wyróżnienie zasługują: Cztery lata pracy Stowarzyszenia Polskich Kombatantów w W. Brytanii 1945-1949, Londyn b.d.; SPK dziesięć lat służby 1946-56, Londyn 1956; Dwadzieścia pięć lat Stowarzyszenia Polskich Kombatantów, Londyn 1971; B. T. Łaszewski, 2 wojskowych szeregów do życia cywilnego. Historia powstania i pierwszych pięciu lat działalności Stowarzyszenia Polskich Kombatantów 1946-1950, New Jork 1984. Wiele cennych informacji na temat kształtowania się polskiej społeczności na Wyspach Bry­tyjskich zawartych jest w pracy: K. Sword, N. Davies, J. Ciechanowski. The formation of the Polish Community in Great Britain 1939-1950, Londyn 1989.

Trudnym problemem było zagadnienie wewnętrznej konstrukcji pracy, Ostatecznie zdecy­dowałem się na wydzielenie, według klucza chronologicznego, 6 rozdziałów odpowiadają­cych poszczególnym okresom działalności SPK w W. Brytanii: 1946-1950,1951-1956,1957-1970, 1971-1980, 1981-1990 i 1991-1996.

Cezury graniczne okresów wyznaczone są daleko idącymi przemianami Stowarzyszenia (np. rok 1951 – jako okres uzyskania stabilizacji organizacyjnej po transformacjach pierw­szych lat działalności; rok 1990 – otwarcie SPK WB na współpracę z instytucjami w Kraju, po przekazaniu insygniów władzy państwowej II Rzeczypospolitej. Niektóre cezury graniczne, jak lata: 1956, 1970 i 1980 wynikają z przemian, bądź znaczących wydarzeń, dokonujących się w Kraju; wydarzeń, na które SPK w W. Brytanii żywo reagowało w dokumentach oficjal­nych (np. w deklaracjach i uchwałach zjazdowych) oraz czynem – na przykład poprzez udział Zarządu i kół Stowarzyszenia w akcji pomocy dla rodaków w Kraju, po wprowadzeniu w Polsce 13 grudnia 1981 roku stanu wojennego.

W ramach rozdziałów zastosowano podział rzeczowy, przy czym – jako naczelne – wydzie­lono szczególnie istotne zagadnienia ideowe i polityczne, a wśród nich stosunek do wydarzeń i przemian dokonujących się nad Wisłą.

W okresie przygotowywania niniejszej książki miałem możliwość odbywania długich rozmów z wieloma działaczami tak szczebla centralnego, jak i lokalnego SPK. Ich informacje w znacznym stopniu wpłynęły na ostateczny kształt tej pracy. Ze szczególną wdzięcznością wspominam pomoc: Stefana Soboniewskiego, Czesława Zychowicza, Mieczysława S. Jarkowskiego, Stefanii i Stefana Brewków, Barbary Ortowskiej, Jerzego de Berga, Stanisława Wąsika, M. Brzezickiego i innych.
Powstanie pracy było możliwe dzięki wielkiemu zaangażowaniu i pomocy ze strony preze­sa Stowarzyszenia – Czesława Zychowicza, który przygotował też opis pracy i metryki wszystkich domów kombatanta.

Z wdzięcznością wspominam pomoc, jakiej na każdym kroku doznawałem ze strony, kieru­jącego działem „historycznym” w ramach Zarządu SPK WB, Mieczysława S. Jarkowskiego. To właśnie na jego barkach spoczywał główny ciężar uporządkowania obszernego archiwum Stowarzyszenia, bez czego rozpoczęcie przeze mnie pracy byłoby niemożliwe. Mieczysław S. Jarkowski opracowywał napływające z kół materiały historyczne, jak kroniki, ankiety, foto­grafie. Zestawił też wykazy funkcji i wiele z zawartych w aneksach tabel.

Dzięki pomocy Zarządu Głównego SPK WB miałem, w czerwcu 1995 roku, możliwość za­poznania się z pracą 10 ośrodków terenowych Stowarzyszenia, co pozwoliło na skonfronto­wanie wizerunku wyłaniającego się z dokumentów, z realnym życiem organizacji (podczas kilkudniowego objazdu odwiedziliśmy ogniwa SPK WB w: Glasgow, Falkirk, Kirkcaldy, Edyn­burgu, Bradford, Manchesterze, Huddersfield, Sheffield, Luton i Amersham).

Wiele zawdzięczam Zarządowi SPK WB, który stworzył mi doskonałe warunki do pracy. Dziękuję też za pomoc Urzędowi do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.